πιστός

I

Άγιος της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας. Καταγόταν από την Έδεσσα της Ελλάδας και μαρτύρησε επί Μαξιμιανού (285-305), μαζί με τη μητέρα του Βάσσα και τα αδέλφια του Θεογόνιο και Αγάπιο. Η μνήμη τους τιμάται στις 21 Αυγούστου.

II

Επίσκοπος της Αθήνας. Έζησε τον 14o αι. Αναφέρεται ότι πήρε μέρος στην A΄ Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325), που συγκλήθηκε από το Μεγάλο Κωνσταντίνο, για να πάρει μέτρα εναντίον της αίρεσης του Αρείου.

* * *

(I)

-ή, -ό / πιστός, -ή, -όν, ΝΜΑ

1. (με παθ. σημ.) αυτός στον οποίο μπορεί να έχει κανείς εμπιστοσύνη, πιστευτός, αξιόπιστος

2. (για πρόσ.) έμπιστος, ειλικρινής (α. «πιστός συνεργάτης» β. «τὸν δέ, Μενεσθῆος μεγάθυμου πιστὸν ἑταῑρον», Ομ. Ιλ.)

3. αυτός που έχει διάθεση για θρησκευτική πίστη, που πιστεύει στον θεό, ευσεβής

4. (το αρσ. πληθ. ως ουσ.) οι πιστοί

άτομα αφοσιωμένα στη θρησκεία ή στο δόγμα που ακολουθούν και, κυρίως, οι αληθινοί χριστιανοί

(νεολλ.)

1. ακλόνητος, σταθερός σε κάτι («πιστός στο καθήκον του»)

2. (για πρόσ. ή για ζώα) αφοσιωμένος (α. «πιστός σύζυγος» β. «πιστό σκυλί»)

3. ακριβής, πανομοιότυπος (α. «πιστή μετάφραση» β. «πιστό αντίγραφο»)

αρχ.

1. αληθινός, γνήσιος («πιστὸς Ἀταλάντης γόνος», Σοφ.)

2. (κυρίως για νόσο) αυτός που δύσκολα θεραπεύεται («πληγὰς μεγάλας καὶ θαυμαστὰς καὶ νόσους πονηρὰς καὶ πιστάς», ΠΔ)

3. (για πράγματα) αυτός στον οποίο μπορεί να πιστεύσει κανείς, βέβαιος, ασφαλής (α. «ταῡτα δὲ λέγων πιστά τε καὶ εἰκότα ἐδόκεε Σπαρτιήτῃσι λέγειν», Ηρόδ.

β. «πιθανὸν καὶ πιστόν», Αριστοτ.)

4. (με ενεργ. σημ.) (για πρόσ.) αυτός που πιστεύει, που έχει πεποίθηση σε κάποιον («πρὸς ταῡτα νυν θαρσῶν καθήσθω τοῑς πεδαρσίοις κτύποις πιστός», Αισχύλ.)

5. ευπειθής, υπάκουος

6. αλάθητος

7. (το αρσ. ή το ουδ. πληθ. ως ουσ.) οἱ πιστοί ή τὰ πιστά

έμπιστοι σύμβουλοι τού βασιλιά τών Περσών

8. το ουδ. ως ουσ. τo πιστόν

i) εγγύηση, ασφάλεια

ii) πίστη, πεποίθηση

9. φρ. α) «πιστὰ πιστῶν»

(στους Πέρσες) (για τους συμβούλους τού βασιλιά) εξαιρετικά πιστοί

β) «οὐκέτι πιστὰ γυναιξὶν» — δεν μπορεί κανείς να πιστέψει πλέον στις γυναίκες

γ) «βροτῶν πιστὸν οὐδέν» — καμιά πίστη δεν μπορεί να δοθεί στους ανθρώπους

δ) «οὐκ ἔχω τὴν ἐλπίδα πιστήν» — δεν έχω πια καμιά ελπίδα στην οποία να μπορώ να πιστέψω

ε) «ὑπόληψις ἡ πιστότατη» — η επιστήμη

στ) «τὰ πιστὰ ποιεῑσθαι» — η σύναψη συνθήκης με ανταλλαγή αμοιβαίων διαβεβαιώσεων και όρκων

ζ) «τὰ πιστὰ τῶν θεῶν» — οι όρκοι προς τους θεούς

η) «πιστὸν [ή πιστά] λαμβάνω καὶ δίδωμι» — παίρνω και δίνω εγγυήσεις, διαβεβαιώσεις.

επίρρ...

πιστώς / πιστῶς, ΝΜΑ, και πιστά Ν

1. με πίστη, με αξιοπιστία

2. με εμπιστοσύνη

νεοελλ.

1. με πλήρη ακρίβεια

2. με πλήρη αφοσίωση

αρχ.

1. με ειλικρίνεια

2. με ευπείθεια, υπακοή

3. πειστικά

4. με διάθεση για πίστη («τῆς ἐκείνου μαρτυρίας... πιστῶς ἀκούσεσθε», Δημοσθ.)

5. χωρίς λάθος, αλάθητα («πιστῶς κριθῆναι», Γαλ.)

6. εκκλ. ως πιστός

7. αποδεδειγμένα («πιστῶς θεῑα φαίνεσθαι γεγονέναι τὰ τοιαῡτα», Πλάτ.).

[ΕΤΥΜΟΛ. < *πιθ-τός < θ. πιθ- τού πείθω*, με συριστικοποίηση του -θ- πρό τού τ- (πρβλ. πίστις). Για τη σημ. του πιστός, βλ. λ. πείθω).

————————

(II)

-ή, -όν, Α

(ποιητ. τ.)

1. ο υγρός

2. (το ουδ. πληθ. ως ουσ.) τὰ πιστά

φάρμακα κατάλληλα για κατάποση.

[ΕΤΥΜΟΛ. Δευτερογενώς σχηματισμένος τ. < θ. πῑ- του πίνω* με δυσερμήνευτο -σ- (πρβλ. πιστήρ, πίστρα, πισμός) + επίθημα -τός).